O OFICJALNYM SŁOWNIKU POLSKIEGO SCRABBLISTY (fragmenty) I. ZASADY PRZYJĘTE PRZY TWORZENIU OFICJALNEGO SŁOWNIKA POLSKIEGO SCRABBLISTY Oficjalny Słownik Polskiego Scrabblisty (OSPS) zawiera wszystkie słowa dopuszczalne w Scrabble od dwu- do dziewięcioliterowych. Zawiera też wszystkie słowa od dziesięcio- do piętnastoliterowych, powstałe z odmiany słów nie dłuższych niż dziewięcioliterowe, wszystkie formy podstawowe od dziesięcio- do piętnastoliterowych oraz słowa podstawowe szesnastoliterowe i dłuższe mogące w pewnych formach dawać słowa najwyżej piętnastoliterowe. OSPS opracowano zgodnie z obowiązującymi na turniejach Polskiej Federacji Scrabble (PFS) "Zasadami dopuszczalności słów w Scrabble" (ZSD). Pewnej zmianie w odniesieniu do 1998 roku uległy reguły interpretacyjne, będące uzupełnieniem ZSD. Najważniejsze z nich to: 1. Dopuszczenie odmienności słów obcych, mających odmienną wersję spolszczoną, co do których odmienności słowniki się nie wypowiadają. W grudniu 1997 roku Komisja Językowa PFS przyjęła regułę interpretacyjną, w myśl której np. rzeczownik NESCA nie był odmieniany, w przeciwieństwie do formy spolszczonej NESKA. Uzasadniano to w ten sposób: NESKA jest zanotowana w słownikach i jest niewątpliwie odmienna (III-tomowy "Słownik języka polskiego" podaje: neska ż III, CMs. nesce), natomiast NESCA występuje tylko w Nowym Słowniku Ortograficznym PWN, a hasło brzmi: "nesca p. neska". Być może należy to interpretować w ten sposób, że zalecanym do używania słowem jest NESKA, a NESCA jest tylko zanotowanym Ąródłosłowem. Reguła ta sprawdziła się częściowo. Zmalała liczba sporów podczas gry. Pojawiły się natomiast wątpliwości, czy rzeczywiście nie należy odmieniać takich słów, jak NESCA, GAY czy OHM. W niektórych przypadkach trudno było na poczekaniu stwierdzić, czy dana forma jest spolszczona, czy nie, okazało się też, że czasami odsyłacz paradoksalnie jest przy formie spolszczonej, np. "japs p. yuppie". Przy tworzeniu OSPS dopuszczono więc odmienność tych zapożyczeń i tak np. NESCA daje następujące formy: lp lm M. NESCA NESKI D. NESKI NESC, NESEC C. NESCE NESCOM B. NESCĘ NESKI N. NESCĄ NESCAMI Ms. NESCE NESCACH W. NESCO NESKI 2. Dopuszczenie odmienności w liczbie mnogiej wszystkich rzeczowników pochodzenia łacińskiego zakończonych na -um. Słowniki nie przewidziały dla wielu z nich zastosowania w liczbie mnogiej i można podejrzewać, że dlatego zostały opatrzone kwalifikatorem "ndm". Czasami jednak zapis ten budził sprzeciwy, zwłaszcza w przypadku takich słów jak RELANIUM czy WADEMEKUM. Przy tworzeniu OSPS uznano więc, że odmieniają się one w liczbie mnogiej jak MUZEUM. Uwaga! Należy podkreślić, że chodzi o rzeczowniki pochodzenia łacińskiego, zatem regule tej nie podlegają np.: SILENTIUM (choć latynizm, to jednak nieodmienny wykrzyknik), PANTUM (słowo pochodzenia malajskiego odmieniające się jak SZUM). 3. Uznanie za poprawne, zakończonych na -cze form wołacza liczby pojedynczej wszystkich rzeczowników żywotnych zakończonych w mianowniku liczby pojedynczej na -ec, np.: AKOWCZE, TUBYLCZE. Dawniejsze gramatyki uznawały te formy za regularne. I choć dziś wypierane są z języka przez formy zakończone na -cu, a słowniki notują je nieco niekonsekwentnie, postanowiono dopuścić te, w końcu nadal prawidłowe, formy. 4. Uznanie pełnej odmienności czasownika JĄĆ. Wypada o tym wspomnieć, gdyż długo słowo to widniało w ZSD jako przykład czasownika defektywnego. Obecnie przyjęto jego staropolską, pełną odmienność jako czasownika dokonanego i przechodniego. Nowo przyjęte formy to: IMĘ, IMIESZ, IMIE, IMIEMY, IMIECIE, IMĄ, IMIJ, IMIJŻE, IMIJMY, IMIJMYŻ, IMIJCIE, IMIJCIEŻ oraz wszystkie formy, także zaprzeczone, imiesłowu biernego JĘTY. 5. Uznanie za poprawne form imiesłowu biernego niektórych czasowników. W latach 1995-98 obowiązywała zasada, że dopuszczalne w grze są tylko te imiesłowy bierne, które zanotowane są w haśle przy odpowiednich czasownikach bądĄ jako odrębne hasła. Przepis ten zabezpieczał przed układaniem absurdalnych imiesłowów biernych od czasowników nieprzechodnich. Okazało się jednak, że przy wielu czasownikach w oczywisty sposób przechodnich, zwłaszcza tych, zanotowanych tylko w słowniku ortograficznym, który z reguły nie podaje imiesłowów biernych, brakuje tych form. Sztywne trzymanie się ZSD i zapisów słownikowych powodowało więc, że nie można było układać tak oczywistych słów jak np.: KLEPNIĘTY, KLONOWANA, OSMAŻONE, SKANOWANY, SKRZYCZANI itp. W pliku Im-b.txt znajduje się jest lista słów, dla których uznano imiesłowy bierne na podstawie "Słownika języka polskiego" pod redakcją Witolda Doroszewskiego, zanotowanego w haśle przykładu użycia świadczącego o przechodniości, analogij bądĄ oczywistego znaczenia. 6. Uporządkowanie imiesłowów przymiotnikowych przeszłych i innych form przymiotnikowych pochodzących od czasowników Imiesłowy przymiotnikowe przeszłe, czyli formy takie jak OCALAŁY, POBLADŁY, zgodnie z tradycją mogą być tworzone od niektórych czasowników z grup koniugacyjnych III i Vc. W związku z faktem, że w przypadku niektórych tych czasowników, zapisy słownikowe nie pozwalają na jednoznaczne stwierdzenie, czy formy te są dopuszczalne, w pliku Imp-3.txt zamieszczono pełną listę czasowników, dla których uznano te formy. Wbrew najnowszym tendencjom uznano też, że formą podstawową dla wymienionych form jest bezokolicznik odpowiedniego czasownika. Innego typu problem pojawił się w przypadku takich słów jak DOROSŁY, UMARŁY, WYKWITŁY, ZGNIŁY. Już od dość dawna funkcjonują one w języku i są notowane w słownikach jako osobne przymiotniki. Jednak przy tworzeniu OSPS zanotowano je jako formy fleksyjne odpowiednich czasowników, a pełn+/- ich listę zawiera plik P-odczas.txt. 7. Uznanie form liczby pojedynczej niektórych rzeczowników, zanotowanych w słownikach w liczbie mnogiej Pewne rzeczowniki zanotowane są w słownikach Ąródłowych w liczbie mnogiej, mimo że w użyciu są także formy liczby pojedynczej. Dotyczy to przede wszystkim roślin, zwierząt, minerałów, związków chemicznych, grup osób. Lista rzeczowników, dla których uznano formy liczby pojedynczej znajduje się w pliku Mnogie.txt II. SŁOWA DODANE I ODRZUCONE W planach PFS na rok 1999 jest uzupełnianie OSPS o tzw. "słowa oczywiste", nie zanotowane w słownikach, na których został oparty OSPS. To premierowe wydanie zawiera bardzo ograniczoną liczbę takich słów, zaczerpniętych głównie z 11-tomowego "Słownika języka polskiego" pod redakcją Witolda Doroszewskiego (patrz plik Dorosz.txt). Osobny problem to mianownik rzeczownika "maesta", zanotowany w słowniku ortograficznym w formie "maest[a ze znaczkiem ` ]". W Encyklopedii Powszechnej PWN zapisany bez znaku diakrytycznego i taką formę przyjęto też w OSPS. Przy tworzeniu OSPS nie uwzględniono następujących złożeń, zanotowanych jako hasła w "Nowym słowniku ortograficznym PWN", ale stojących w sprzeczności z ZSD: BYŁŻE, BYŁŻEBY, JUŻEM, JESTŻE, MASZŻE, MIAŁŻEBY, MÓGŁŻEBYM Nie wprowadzono też rzeczownika WIĘŻENIE (nieuzasadniona próba "uregularnienia" czasownika "więzić") III. ODRZUCONE I DODANE FORMY WYRAZOWE Słowniki, na których został oparty OSPS, w niektórych miejscach zawierają zapisy co najmniej wątpliwe, a w niektórych oczywiście błędne. Zapisy wątpliwe pozostawiono, dodając ewentualnie formy regularne. Natomiast odrzucono, jako oczywiście błędne, następujące formy wyrazowe, podane w różnych słownikach źródłowych: BODŹCIE (i formy pochodne) od "bóść" (tylko BÓDŹCIE i pochodne) CZECHMANU od "czechman" (tylko CZECHMANA, jak CZEKMANA) FEMTOMETRU od "femtometr" (tylko FEMTOMETRA) HEKTOGRAMU od "hektogram" (tylko HEKTOGRAMA) IMINÓW od "iminy" (tylko IMIN) KLĘKŁ od "klęknąć" (tylko KLĄKŁ obocznie do KLĘKNĄŁ) ŁAKNĄWSZY od "łaknąć", który jest czasownikiem niedokonanym MKNĄWSZY od "mknąć", który jest czasownikiem niedokonanym MEGAGRAMU od "megagram" (tylko MEGAGRAMA) NASZKLCIE i formy pochodne od "naszklić" (tylko NASZKLIJ i pochodne) PARNASI od "parnas" (tylko PARNASU) PARZE od "parr" (tylko PARRZE) PIZZIE od "pizza" (tylko PIZZY) SCHIZOIDU od "schizoid" (tylko SCHIZOIDA) SIERZE od "sierra" (tylko SIERRZE) SZUSNIE od "szusnąć" (tylko SZU|NIE) WALIOWIE, WALIÓW od "wali" (przyjęto regularną odmianę, jak dla rzeczownika "podstoli", zatem WALOWIE i WALICH) Należy też wspomnieć o przyjęciu jako jedynej formy dopełniacza liczby mnogiej od rzeczownika "naga" - NAGÓW. Do tej pory w związku z brakiem wskazania w haśle jakiejkolwiek formy dopełniacza liczby mnogiej, przyjmowano domyślnie regularną formę NAG. Jest ona błędna, gdyż "naga" to demon rodzaju męskiego. W trakcie prac nad OSPS dodano wiele form wyrazowych nie podanych w odmianie przy hasłach, ale w oczywisty sposób wynikających z podanego znaczenia bądĄ analogij, np.: MIOCYTU - od "miocyt" - wszystkie rzeczowniki z końcówką "-cyt" oznaczające komórki mają w dopełniaczu końcówkę -u NUD - od "nuda" w znaczeniu "nudna kobieta" PIONA - od "pion" w znaczeniu "bierka szachowa" DIMERU, MERU - analogie: MONOMERU, OLIGOMERU, POLIMERU SABATA, SABACI - od "sabat" w znaczeniu "żołnierz zaciężny" TELESKOPA, WELONA - od "teleskop", "welon" w znaczeniach "rybki akwariowe"